Dzieje wsi Baczyn
Wieś Baczyn szczyci się odległą starożytnością, gdyż w Kodeksie Dyplomatycznym Klasztoru Tynieckiego wspomniana była już w 1357 roku. Wtedy to Andrzej z Żurawic, syn zmarłego Grzegorza z Morawicy, wyznaczył granice między swoją posiadłością Sosnką (dziś Sanką), a posiadłościami Klasztoru Benedyktynów - Baczyczynem (Baczynem) i Rybną.
Z 1414 roku pochodzi pierwsza informacja o własności Tęczyńskich w Baczynie, ich część wsi nazywano wtedy Łopanową albo Bukiem. Ta część Baczyna wraz z wsiami Nawojową Górą, Morawicą, Kostrzcem i zamkiem Tęczyn przypadła w podziale dóbr Nawojowi Tęczyńskiemu, a w roku 1581 kasztelanowi wojnickiemu – Janowi Tęczyńskiemu.
W roku 1456 król Kazimierz Jagiellończyk przeniósł posiadłości klasztoru tynieckiego w tym wieś Baczyn z prawa polskiego na prawo niemieckie.
w średniowieczu Baczyn był podzielony na dwie części: Baczyn morawicki (pola bliżej wsi Morawica) własność opactwa benedyktynów z Tyńca i Baczyn brzoskwiński (pola bliżej wsi Brzoskwinia) należący do Tęczyńskich herbu Topór.
Ta część Baczyna pozostawała w rękach rodziny Tęczyńskich aż do śmierci ostatniego z rodu – wojewody krakowskiego Jana w 1637 r. Następnie od roku 1639 z całością dóbr była dziedziczona przez rodziny Opalińskich h. Łodzia.
Opis dóbr kościelnych diecezji krakowskiej spisany Jana Długosza przez w latach 1470-80 podaje:
„Baczyn stanowił 7 łanów kmiecych, z których oprócz czynszów dawano po 12 jaj, 4 kury, 2 sery i osep, odrabiano jutrznię i roboty orne, w koło żęcia i zwożenia zboża, tudzież powaby (pomoc przy pilnych pracach polowych) i karczmy, ogrodników i folwarku dworskiego podówczas nie było”,
„Graniczył z Sanką, Morawicą, Chrosną , Mnikowem, Czułowem i Rybną”.
„Był wsią dziedziczną Gabriela Tęczyńskiego, z wyjątkiem młyna, który należał do klasztoru tynieckiego i dawał 3 grzywny czynszu”,
„ Dziesięcina z obu części Baczyna trafiała do dwóch plebanów z Morawicy”.
Baczyn nie został wymieniony wśród wsi które płaciły podatek łanowy w księgach poborowych krakowskich z lat 1489 – 1499.
W spisanej w roku 1529 „Księdze dochodów beneficjów diecezji krakowskiej” określono Baczyn jako opustoszały. Przyczyną takiego stanu była najprawdopodobniej zaraza czyli tzw. morowe powietrze, które w latach 1496-1526 przechodziło pod Krakowem wielokrotnie lub najazdy Turków i Tatarów, które dotkliwie spustoszyły województwo krakowskie w latach 1498 i 1499.
W roku 1581 wg Rejestru poborowego był znów zamieszkany przez:
„2 zagrodników bez roli piekarza i dudę w części kasztelana Jana Tęczyńskiego
oraz 2 zagrodników bez roli w części Stanisława Młoszowskiego”.
W 1629 w Rejestrze poborowym odnotowano w Baczynie:
2 zagrody bez ról i 1 komornika bez bydła w części Hieronima Przyłęckiego
oraz 1 zagrodę z rolą w części kasztelana Jana Tęczyńskiego.
W latach 1641-50 w Baczynie mieszkały rodziny: Dukałów, Szewczyków, Janeczków, Trześniaków, Koników i Moniłów.
W roku 1712 w Baczynie gospodarzami byli: Jan Cudak, Szczepan Trześniak, Stanisław Szewczyk, Jan Dula i Jan Korbel;
a w roku 1756: Andrzej Dukała, Wojciech Lipiarczyk(leśniczy), Paweł Bełkotek, Matus Paździorek, Andrzej Szczuka, Tomasz Orlik, Kazimierz Materla i Jan Korbel (syn poprzedniego).
W czasie XVIII i XIX wieku obie części wsi stanowiły już własność dziedziców zamku Tęczyn, od 1705 byli to Sieniawscy h. Leliwa, od 1729 Czartoryscy h. Pogoń, od 1778 Lubomirscy h. Drużyna wreszcie od 1816 Potoccy h. Pilawa.
Ich dawnych nazw używano nadal w spisach danin i powinności chłopskich, zwanych inwentarzami „Hrabstwa Tęczyńskiego”. Baczyn razem z Brzoskwinią, Chrosną, Frywałdem i Nielepicami podlegał pod folwark Dąbrowa założony na gruntach wsi Brzoskwini. Po roku 1795 (III rozbiór Polski) obszar dawnego Baczyna brzoskwińskiego w większej części wcielono w obręb Brzoskwini i Frywałdu. Wspomniane wcześniej inwentarze „Hrabstwa Tęczyńskiego” spisywane były przez Sieniawskich (1705 i 1712), później Czartoryskich (1732, 1756 i 1765 do 1778), Lubomirskich (1779 do 1867) i Potockich (1817 do 1847). W 1848 nastąpiło zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów.
Zebrał: Michał Korbiel |
